Эрдэнэт — Монголын уул уурхайн зүрх. Гэвч энэ хотод өглөө бүр сэрэх бүрт агаарын бохирдлын чимээгүй дайралт ойртсоор байна. Монголын уул уурхайн хамгийн том хотын иргэд “цагаан тоос”-ны нөлөөнд өртөж, амьсгалын зам, зүрх, уушгины өвчнөөр шаналж эхэлжээ.
Уулын бэлд амьдардаг иргэн В.Дэлгэрийн бодит байдал
Эрдэнэт хотын иргэн В.Дэлгэр өдөр бүр уул руу өгсөж алхдаг ч түүнийг байнга зовоодог зүйл бол зэсийн уурхайн тоос юм. Зургаан жилийн өмнө тамхинаас гарсан ч уушги, зүрхний асуудалтай хэвээр. Түүний ярьснаар уурхайн тоос олон арван километрийн зайг бүрхэж чаддаг гэнэ.
Түүний эмч ч үүнтэй санал нэг. Хар тугалга болон бусад хүнд металлын агууламж өндөртэй “цагаан тоос” нь зөвхөн нэг айл биш, бүхэл бүтэн хотод хор хөнөөл учруулж байна.
“Асуудал биш” гэж үздэг ч судалгаа өөр зүйлийг хэлж байна
“Эрдэнэт” үйлдвэрийн удирдлагууд “цагаан тоос” ямар ч асуудал үүсгэдэггүй гэж мэдэгддэг. Гэвч судлаачид хар тугалга, хүнцэл, цайр зэрэг хүнд металл агуулсан нарийн ширхэгт тоосонцор нь хүний биед хортой нөлөө үзүүлдэг гэдгийг тогтоосон. Цагаан тоосны ширхэгийн хэмжээ ердөө 0.1 микрон — хүний үснээс хэд дахин бага. Энэ нь уушгины хамгийн нарийн салбар хүртэл нэвтэрч, зүрх судасны өвчний эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.
Орон нутгийн иргэд эсэргүүцэж эхэлжээ
Эрдэнэт хотын хүн ам 110,000 орчим. Үүнээс 7000 орчим нь уурхайд ажилладаг. Гэхдээ 2019 онд байгуулагдсан “Цагаан тоосны хор хөнөөлөөс ирээдүйгээ аврах хөдөлгөөн” уурхайн тоосжилтыг дарах, иргэдийг жил бүр эрүүл мэндийн үзлэгт хамруулах, халдваргүйжүүлэлт хийх шаардлага тавьж эхэлжээ.
Хүүхдүүд хамгийн их өртөж байна
НҮБ-ын Хүүхдийн сан болон АШУҮИС-ийн хамтарсан судалгаагаар Эрдэнэтийн 4–7 насны 100 хүүхдийн цусанд хар тугалгын агууламж илэрчээ. Зарим нь ДЭМБ-ын зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс хэд дахин их байсан нь эцэг, эхчүүдийн түгшүүрийг төрүүлээд байна.
Дэлхий нийт юу хийж байна, бид юу хийж чадах вэ?
Европын Польш улсад байрлах “Зелазный Мост” уурхайд мөн адил тоосжилт иргэдийн бухимдлыг төрүүлж байсан ч уурхайн удирдлага байгаль орчны хор нөлөөг багасгах тусгай арга хэмжээнүүд авч хэрэгжүүлснээр асуудлыг хяналтад авч чадсан.
Монголд ч мөн “Эрдэнэт” үйлдвэрийнхэн цагаан тоос дарах зорилгоор ус, дарагч бодис ашиглаж буй ч үр нөлөө нь одоогоор бүрэн батлагдаагүй. Харин 2022 онд Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнгийн гаргасан тайланд тус үйлдвэр байгаль орчны журам зөрчиж, хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлж байгааг онцолжээ.
Эцэст нь…
Цагаан тоос бол зөвхөн байгаль орчны асуудал биш, эрүүл мэндийн чимээгүй гамшиг. Уурхайг хаахыг хэн ч хүсэхгүй. Харин хариуцлагатай уул уурхай, иргэдийн амьдралын чанарыг зэрэг хамгаалах шийдэл зайлшгүй шаардлагатай байна.
