2022 онд болсон БНХАУ-ын Коммунист намын 20 дугаар их хурлаас Ши Жиньпинийг намын ерөнхий нарийн бичгийн даргаар дахин сонгосон. Ингэснээр Ши дарга 2027 он хүртэл гурав дахь бүрэн эрхээ хэрэгжүүлнэ. Үүнтэй зэрэгцэн 2024 онд ОХУ-д болсон Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар Владимир Путин дахин сонгогдож 2030 он хүртэл төрийн тэргүүнээр ажиллахаар болсон бол, АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгуульд Дональд Трамп ялалт байгуулж, дэлхийн хамгийн нөлөө бүхий улсын ерөнхийлөгчөөр дахин сонгогдсон билээ. Энэ бүх үйл явдал дэлхийн томоохон гүрнүүдийн тэргүүнүүдийн эрх мэдлээ урт хугацаагаар хадгалах хүсэл тэмүүллийг харуулж байна.
Харин манай улсын Ерөнхийлөгчийн хувьд ямар бодолтой байж магадгүй вэ? Өдгөө 72 нас хүрэх гэж буй Ши Жиньпин, 73 нас хүрэх Путин, 78-тай Трампын дэргэд 57 настай У.Хүрэлсүх хоёр жилийн дараа улс төрийн карьераа дуусгах гэж байгааг хүлээгээд зүгээр суугаагүй нь мэдээж. 2019 онд Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр Ерөнхийлөгчтэй холбоотой заалтыг өөрчилсөн бөгөөд энэ нь Ерөнхийлөгчийн насны босгыг 50 болгон, бүрэн эрхийн хугацааг зургаан жил болгож, зөвхөн нэг удаа сонгогддог болгосон. Үүний дагуу У.Хүрэлсүх 2027 онд бүрэн эрхийнхээ хугацааг дуусгах юм.
Дараагийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль нь бас нэгэн удаагийн алхам мэт санагддаг ч, тухайн үед хэрэгжих өөрчлөлтүүд сүүлийн үед чимээлж байгаа нь анхаарал татаж байна. Ерөнхийлөгчийн дахин сонгогдох боломжийн талаар янз бүрийн бичвэрүүд хэвлэлд цацагдаж, төрийн тэргүүний сонирхол илэрхийлэгдсэн байна. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн О.Амгаланбаатар Ерөнхийлөгчийг зөвхөн нэг удаа сонгоно гэдэг заалтыг өөрчлөх хуулийн төсөл санаачилсан тухай мэдээлэл тархаад байгаа бөгөөд тэр даруй эрхэм гишүүн үгүйсгэл хийж, “Сүүлийн 30 жилийн хугацаанд могой жилүүдэд Ц.Элбэгдорж, Н.Багабанди нарын Ерөнхийлөгч нар дахин сонгогдож байсан” хэмээн тайлбарласан байна.
Ерөнхийлөгч дахин нэр дэвшихийн тулд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах шаардлагатай. Гэвч Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуулийн 3.3-т “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлтийг нэгэнт оруулсан бол уг нэмэлт, өөрчлөлт хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс хойш найман жилийн дотор уг асуудлаар нэмэлт, өөрчлөлт дахин оруулахыг хориглоно” гэж заасан байдаг. Иймээс Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахгүйгээр, зарим заалтыг хүчингүй болгуулах замаар өмнөх заалтыг сэргээх боломжтой юм.
Хууль тогтоогчид 2019 онд Үндсэн хуульд томоохон өөрчлөлт оруулахдаа Ерөнхийлөгчтэй холбоотой заалтыг шинэчилж, “хамгаалалт” хийсэн билээ. Тодруулбал, 2022 оны наймдугаар сард Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн тухай хуулийн 8.2.1-д “Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөс бусад хууль, УИХ-ын бусад шийдвэр Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэхэд хяналт тавина” гэдэг заалтыг оруулсан. Энэ заалтыг хүчингүй болгуулахаар нэр бүхий хүмүүс Үндсэн хуулийн цэцэд хандаж байгаа бөгөөд хэрвээ цэц тэдний хүсэлтийг хүлээн авбал одоогийн төрийн тэргүүнд хамгийн ашигтай шийдвэр гарах боломжтой.
Тиймээс дээрх асуудлыг цэц хэрхэн шийдэхийг улс төрийн олон субъект анхааралтай ажигласаар байгаа бөгөөд Үндсэн хуульд Ерөнхийлөгчийг ард түмнээс бус, парламентын сонголтоор сонгох тухай өөрчлөлт оруулах тухай яриа ч үе үе гарах болсон. Энэ бол улс төрийн тоглолт, шатрын нүүдэл мэт үргэлжилж байна.
