Аргентины өмнөд хэсэгт орших Перито Морено мөсөн гол нь дэлхий дээр үлдсэн цөөн “тогтвортой” мөсөн голуудын нэг гэж тооцогддог ч сүүлийн жилүүдэд хурдацтай ухарч эхэлжээ. Шинэ судалгаагаар Өмнөд Патагонийн мөсөн талбайд байрлах энэ аварга мөсний масс хөндийн хатуу чулуулагтайгаа холбоо тасарч, мөс илүү амархан хагарч, ухралт эрчимжиж буйг тогтоосон байна.
2020 оноос хойш авсан хиймэл дагуулын болон цаг хугацааны хөтлөлттэй зургууд нь дэлхийн хамгийн алдартай мөсөн голууд ч уур амьсгалын өөрчлөлтөд ямар эмзэг болохыг харуулжээ. Эрдэмтэд ойрын жилүүдэд мөсөн гол дахин хэдэн километр ухарна гэж таамаглаж байна.
Судалгааны зохиогч, Эрланген-Нюрнбергийн их сургуулийн докторант Мориц Кох:
“Одоогийн хайлалтын хурдац нь мөсөн голын цаг уурын өөрчлөлтөд үзүүлэх хариу үйлдэл удаан байсан ч одоо зайлшгүй шатанд хүрснийг харуулж байна. Тэрээр олон жил тогтворгүй байснаа, эцэст нь төв ‘зангуу цэг’-ээсээ салж эхэллээ” хэмээн тайлбарлажээ.
Судалгааны аргачлал
Өөрчлөлтийн цар хүрээг тодорхойлохын тулд эрдэмтэд:
Нисдэг тэрэгнээс радараар мөсний зузааныг хэмжсэн
Сансрын мэдээ ашиглан нуур болон мөсний хөдөлгөөнийг ажигласан
Хээрийн нарийвчилсан хэмжилт хийсэн байна
Байгаль, аялал жуулчлалын үнэ цэнэ
1981 онд ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвд бүртгэгдсэн Перито Морено нь жил бүр олон зуун мянган жуулчдыг татдаг. Асар том мөсний хэсгүүд хагарч, Аргентино нуур руу унах үзэгдэл нь тус мөсөн голын хамгийн алдартай “тоглолт” юм.
Мэргэжилтнүүдийн хэлснээр, дэлхийн дулаарлын улмаас мөсөн голууд хайлж байгаа нь тодорхой боловч яг хэзээ, ямар хэлбэрээр сүйрэхийг урьдчилан таамаглах амаргүй. Хэвийн уур амьсгалтай нөхцөлд цас, мөс хуримтлагдан хайлалттай тэнцвэрээ хадгалдаг ч одоо энэ тэнцвэр алдагджээ.
Перито Морено нь Антарктидын мөсөн бүрхүүл шиг далайн түвшинд шууд нөлөөлөхгүй ч ийм судалгаа нь дэлхийн мөсний массын зан төлөв, орон нутгийн байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөг илүү сайн ойлгоход чухал. Мөсөн голууд нь цэвэр усны эх үүсвэр, байгалийн өвөрмөц ландшафтын хэлбэржүүлэгч, харин нуралт нь хөрсний гулгалт, үерийн шалтгаан болдог.
Эрдэмтдийн дүгнэснээр, дэлхий даяар байгаа жижиг мөсөн голуудын ч устаж алга болох үйл явц нь олон мянган жилийн турш дэлхийг бүрдүүлж ирсэн мөсний үнэ цэнийг бидэнд сануулж байна. Үүнийг ойлгох нь уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх, байгалийн өвийг хамгаалахад илүү хариуцлагатай хандах боломж олгоно.
