Сэтгэцийн эрүүл мэндийн талаарх шинэ судалгаа
2025 оны 9-р сарын 29-нд “Сэтгэцийн эрүүл мэнд-2025” нэртэй шийдвэр гаргах түвшний хэлэлцүүлэг, олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал болж, Монгол Улсын хүн амын сэтгэцийн болон нийгмийн эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудлуудыг хөндлөө. Энэ хүрээнд 2024 онд зудын гамшигт өртсөн бүс нутгийн иргэдийн сэтгэцийн эрүүл мэндийн байдлыг судалсан судалгааны үр дүнг танилцуулсан байна. Судалгаанд оролцогчдын 25 орчим хувь буюу дөрвөн хүн тутмын нэг нь сэтгэц, нийгмийн ямар нэгэн асуудалтай байгаа нь тогтоогджээ.
Судалгааны гол үр дүнгээс харахад:
- 23.9% нь нойргүйдлийн асуудалтай,
- 23.4% нь архаг ядаргаатай,
- 21.8% нь сэтгэл гутралтай байна.
Судалгааны онцлох илтгэл
Хурлын үеэр Анагаахын Шинжлэх Ухааны Үндэсний Их Сургууль (АШУҮИС)-ийн Тархи судлалын хүрээлэн болон ШУА-ийн Тархи сэтгэл судлалын хүрээлэнгийн судлаач Т.Энхнаран “Монгол Улсын хүн амын дундах стрессийн тархалт: Зүрхний цохилтын хэлбэлзэл (HRV)-ийн зарим үзүүлэлтүүд болон асуумжаар стрессийн түвшинг үнэлсэн үр дүн” сэдвээр илтгэл танилцуулжээ. Тэрбээр судалгааны талаар ярихдаа:
“Одоогийн байдлаар стрессийг үнэлэх судалгаанд 2,000 орчим хүн оролцож байгаа. Цаашид давтан судалгааг хийхээр ажиллаж байна. Эхний судалгаанд 1,100 орчим хүнийг хамруулсан бөгөөд энэ дүн Монгол Улсын хүн амыг бүрэн төлөөлөх боломжтой гэж тооцоолсон. Хамгийн анхаарал хандуулахуйц хүчин зүйл бол нойрны чанар байна. Стрессийг үнэлж буй асуумжууд болон багажийн шинжилгээний нэг үзүүлэлтийн оноо ихсэх тусам нойрны чанар муудаж байгаа нь ажиглагдсан. Монголчууд нойрны чанар дээрээ анхаарах шаардлагатай гэсэн судалгааны эхний үр дүн гарсан. Стрессийг бууруулж, нойрны чанарыг сайжруулснаар эргээд амьдралын чанар сайжирна гэсэн үг” гэжээ.
Нойрны чанарын нөлөө ба амьдралын чанар
Судалгаагаар нойрны чанар нь стресстэй шууд холбоотой болохыг онцолсон байна. Нойрны чанар муудсанаар амьдралын чанарын дөрвөн гол хүчин зүйлд нөлөөлж байна:
- Сэтгэцийн эрүүл мэнд,
- Биеийн эрүүл мэнд,
- Хүрээлэн буй орчин,
- Нийгмийн харилцаа.
Эдгээр хүчин зүйлсийн үзүүлэлтүүд буурсан нь стрессийн түвшин өндөр байгаатай холбоотой гэж судлаачид дүгнэжээ. Т.Энхнаран хэлэхдээ: “Стрессийг бууруулж, нойрны чанараа сайжруулснаар амьдралын чанараа сайжруулах боломжтой” гэж онцолсон байна.
Судалгааны аргачлал
Судалгааны хүрээнд стрессийн тархалтыг үнэлэхдээ хоёр үндсэн аргыг ашигласан:
- Асуумжийн арга: 4-5 жилийн хугацаанд туршигдсан, найдвартай асуумжуудыг ашиглан сэтгэл түгшил, сэтгэл гутрал, амьдралын чанар, нойрны чанар, тархины хэт ачааллыг үнэлжээ.
- Багажийн шинжилгээ: Зүрхний цохилтын хэлбэлзэл (HRV) буюу ургал мэдрэлийн тогтолцооны хариу урвалыг судалсан. Энэ аргаар стрессийн эсрэг мэдрэлийн тогтолцооны үйл ажиллагааг хэмжсэн байна.
Т.Энхнаран энэ талаар: “Зүрхний цохилтоор дамжуулан стресст хариу үйлдэл үзүүлж буй ургал мэдрэлийн тогтолцоог үнэлэх зорилготой. Багажийн шинжилгээний аргаар стресстэй холбоотой мэдрэлийн тогтолцооны хариу урвалыг судалж, 2-3 гол үзүүлэлтийг авч үзсэн. Улмаар стрессийг үнэлж буй хоёр асуумжийн босго оноог тогтоосон бөгөөд 28-аас дээш оноотой бол стресс давамгай байна гэж үзсэн. Монгол Улсын хүн амын стрессийн түвшин олон улсын дундажтай ойролцоо буюу 28-37 хувийн хооронд хэлбэлзэж байна” гэжээ.
Стрессийн шалтгаанууд ба урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ
Судлаачид нойрны чанарыг стресст нөлөөлдөг гол хүчин зүйл гэж онцлоод, бусад нөлөөтэй хүчин зүйлсийг цаашид судлах шаардлагатай гэж үзэж байна. Үүнд:
- Хорт зуршлын хэрэглээ,
- Хувь хүний нийгмийн байдал,
- Ажил эрхлэлт,
- Нас, хүйс.
Т.Энхнаран: “Стресс үүсэхэд ямар хүчин зүйлс нөлөөлж байгааг судлах шаардлагатай. Бидний таамагласнаар нойрны чанар стресст нөлөөлж байна. Цаашдаа давтамжтай судалгаа хийж, хорт зуршил, нийгмийн байдал зэрэг бусад хүчин зүйлсийг нарийвчлан судлах ёстой. Хамгийн гол алхам бол стрессийн эсрэг арга хэмжээ авах, урьдчилан сэргийлэх, таниулах ажил юм. Тархи, бие махбодод стресс хэрхэн нөлөөлж, яагаад ийм шинж тэмдэг илэрч байна вэ гэдгийг олон нийтэд таниулах нь чухал” гэжээ.
Дүгнэлт
Энэхүү судалгаа нь Монгол Улсын хүн амын стрессийн түвшин олон улсын дундажтай ойролцоо байгааг харуулж, нойрны чанар нь стресст хамгийн их нөлөөлдөг хүчин зүйл болохыг онцоллоо. Нойрны чанарыг сайжруулснаар сэтгэцийн болон биеийн эрүүл мэнд, нийгмийн харилцаа, хүрээлэн буй орчны нөлөөгөөр амьдралын чанарыг дээшлүүлэх боломжтой гэж дүгнэжээ. Цаашид давтамжтай судалгаа, олон нийтэд сэтгэцийн эрүүл мэндийн талаарх мэдлэг түгээх ажлыг эрчимжүүлэх шаардлагатай гэдгийг судлаачид онцолсон байна.
