Хагас коксон түлшний импорт ба давхар хяналтын систем
Энэ өвөл манай улс БНХАУ-аас их хэмжээгээр хагас коксон түлш худалдан авч хэрэглэж байна. Түлшийг хилээр нэвтрүүлэхдээ зөвхөн үйлдвэрлэгчийн тайлангаар бус, Хятадын Эрээн хотод байрлах БНХАУ-ын итгэмжлэгдсэн CCIC лабораторийн шинжилгээг үндэслэн гаалийн бүрдүүлэлт хийж, улмаар Улаанбаатар хотод Монголын итгэмжлэгдсэн лабораториудаар дахин шинжлүүлдэг гэж албаны эх сурвалжууд мэдээлэв.
Эдгээр дотоодын шинжилгээнүүдийн нэгийг Шинжлэх ухааны академийн Хими, химийн технологийн хүрээлэнд даатгасан бөгөөд тэдний гаргасан албан ёсны дүгнэлт саяхан олон нийтэд танилцуулагджээ. Ес болон арваннэгдүгээр сард тав хүртэл удаа хагас коксон түлшний дээжийг хүргүүлж, бүрэн шинжилгээ хийлгэсэн байна.
Мөн харьцуулалтын зорилгоор 2025 оны есдүгээр сард гэр хорооллын айл өрхүүдэд борлуулж байсан миддлингийн шахмал түлшний дээжид ч ижил төрлийн шинжилгээ хийжээ.
ШУА-ийн Хими, химийн технологийн хүрээлэнгийн дүгнэлт
Хүрээлэнгээс гаргасан тайлбарт дурдсанаар БНХАУ-д үйлдвэрлэсэн хагас коксон түлшний гол үзүүлэлтүүд болох дэгдэмхий бодисын агууламж, хүхрийн хэмжээ, чийг болон бат бөхийн шалгуур нь “Сайжруулсан хатуу түлш. MNS5679:2025” стандартад нийцсэн гэж дүгнэжээ.
Өөрөөр хэлбэл, баримжаалан үзвэл лабораторийн түвшинд уг түлш “сайжруулсан” ангилалд багтах шаардлагыг хангаж байгаа гэсэн үг. Гэвч энэ нь автоматаар агаарын бохирдол амласан хэмжээнд буурна гэсэн баталгаа биш гэдгийг тоон үзүүлэлтүүд, ялангуяа бодит хэрэглээ харуулж эхэлж байна.
Тоон харьцуулалт: миддлингээс дээр ч, төгс шийдэл үү?
Хагас коксон түлшийг өмнө нь өргөн хэрэглэж байсан миддлингийн шахмал түлштэй харьцуулахад дараах үндсэн өөрчлөлт ажиглагджээ.
Шинжилгээний дүнгээр:
- Дэгдэмхий бодисын хэмжээ миддлингээс 1.8–2.0 дахин бага,
- Хүхрийн агууламж 1.5–2.0 дахин бага гарсан байна.
Энэ нь онолын түвшинд агаар мандалд ялгарах хүхэрлэг хий бараг хоёр дахин буурах, мөн PM2.5, PM10 зэрэг нарийн ширхэгт тоосонцрын хэмжээ тодорхой хувиар багасах боломжтойг харуулж байгаа юм.
Нөгөө талд, чийг болон үнслэг, илчлэгийн үзүүлэлтүүдэд ч ялгаа гарчээ. Хагас коксон түлшний:
- Чийгийн агууламж миддлингээс 2–59 хувь бага,
- Үнслэг 8–19 хувиар бага,
- Харин илчлэг буюу дулаан ялгаруулах чадвар нь 3–17 хувиар бага гэсэн дүн гарсан байна.
Энгийн зууханд шатаасан хагас коксон түлшний үнсийг дахин шатааж, жингийн алдагдлыг тооцоход 1.7% байсан нь түлш харьцангуй бүрэн шатаж байгааг илтгэнэ гэж судлаачид тайлбарлажээ. Өөрөөр хэлбэл, түлшний үлдэгдэл бага, шаталтын үр ашиг харьцангуй сайн байгаа гэсэн үг.
Лабораторийн “гоё” дүн ба утааны үнэр: зөрчилдөөн хаана байна вэ?
Нийслэлийн удирдлагууд гэр хорооллын айл өрхүүд хагас коксон түлшийг өргөн хэрэглэснээр агаарын бохирдлыг 50 хувь хүртэл бууруулна гэж өмнө нь олон нийтэд амласан. Стандарт, лабораторийн шинжилгээгээр харвал энэ зорилт биелэх боломжтой мэт харагдана: хүхэр багассан, дэгдэмхий бодис цөөрсөн, шаталт илүү сайн байна.
Гэвч бодит амьдрал дээр байдал огт өөр зурагтай байна гэж олон иргэн ярьж байна. Гэр хорооллын бүсэд утааны үнэр, харагдац “өмнөх жилүүдээс эрс өөрчлөгдөөгүй”, бүр зарим үед “илүү өтгөн, хурц үнэртэй утаа мэдрэгдэж байгаа” талаар гомдол гарчээ.
Үүнд зөвхөн түлшний химийн найрлага бус:
- Зуух, пийшингийн хийц,
- Иргэдийн хэрэглээний дадал,
- Нөөцлөгдөх, хадгалах нөхцөл,
- Бусад эх үүсвэр (авто машин, үйлдвэр, жижиг яндан)
зэрэг олон хүчин зүйл нөлөөлж байгаа нь тодорхой. Шинжилгээний тайлан “цаасан дээр” зөв гарч, стандарт биелсэн байлаа ч, бодит хэрэглээ дээр амласан 50 хувийн бууралтыг иргэд өнөөдрийн байдлаар мэдрэхгүй байна гэж хэлж байгаа нь анхаарал татаж байна.
Цаашид юуг анхаарах вэ?
Хагас коксон түлш лабораторийн хувьд стандарт хангаж, миддлингээс зарим үзүүлэлтээрээ илүү байгаа нь эргэлзээгүй. Гэхдээ утааны асуудлыг зөвхөн нэг төрлийн түлшээр “ид шидийн” байдлаар шийдчихнэ гэж үзэх нь бодит байдлаас хэтэрхий тасарсан хүлээлт байж мэднэ.
Одоо хамгийн чухал нь:
- Лабораторийн тоо баримт
- Иргэдийн бодит ажиглалт, гомдол
- Агаарын чанарын станцуудын хэмжилтийн дүн
гэсэн гурван талын мэдээллийг нийлүүлж, бодлогоо дахин нягтлан харах явдал. Хэрэв лабораторийн “өндөр оноо” бодит гудамжны агаарт мэдрэгдэхгүй хэвээр байвал, асуудал түлшнээс гадна бусад түвшинд байгааг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр гарцгүй юм.
